De vijfde Vitality Blog! Deel drie en vier gingen over het 'Hoe en wat over Stress…'.

Daar gebruikte ik voorbeelden uit de vrije natuur, bijvoorbeeld die kudde impala’s die bezoek kreeg van een leeuwin….. Nu zat ik te denken, in hoeverre is deze vijfde blog (die gaat over overspannenheid en burn out) nu ook van toepassing in de vrije natuur?

In de vrije natuur weet ik het niet zo goed. Kan mij wel voorstellen dat als zo’n kudde impala’s in Afrika of een kudde rendieren/kariboe’s in Canada langdurig door roofdieren wordt achtervolgt, er veel negatieve stress gaat ontstaan in de kudde en dat sommige dieren wel een soort van overspannen gedrag gaan vertonen.

Zodra dieren gedomesticeerd worden… we maken er huisdieren van, dan is daar volgens mij veel meer over bekend. Overspannen honden, koeien, paarden, schapen.. en ga zo maar door. Er zijn daarom ook mensen gespecialiseerd in Dierencommunicatie en Healing. Ik las onlangs een artikel dat overspannen koeien opgevangen kunnen worden bij de nonnen. De koeien zijn overspannen geraakt door bijvoorbeeld het gedrag van loslopende honden.

De nonnen kunnen er wel wat mee… zij brengen schijnbaar de noodzakelijke rust, zodat de koeien weer snel opknappen.

Moet ook ineens denken aan de zielige beren die op dorpspleinen of kermissen in Oost Europa een dansje moeten maken, of wolven in dierentuinen en die prachtige ijsberen, die maar lopen te ijsberen. Deze beesten vertonen toch allemaal afwijkend gedrag door een overkill aan stress omdat ze gevangen zitten.

Als je er zo over nadenkt… dan lijkt er op dat, zodra er mensen aan te pas komen, ook dieren overspannen kunnen raken.

Maar goed… we gaan verder met blog #5 

In deze aflevering pakken we nog even kort terug op de stresshormonen en gaan vervolgens aan de slag met overspannenheid en burn out.

We hebben drie belangrijke stresshormonen besproken:

Cortisol, Adrenaline en Noradrenaline.

Cortisol maakt het mogelijk om een langere periode het hoofd te bieden aan een bedreigende situatie. Om dit waar te maken laat Cortisol je hart sneller pompen. Hierdoor wordt zuurstof sneller rondgepompt en wordt de suikeropname in je spieren verhoogd, waardoor je lichaam meer energie krijgt om te kunnen presteren.

Cortisol laat ons lichaam beter omgaan met stress en wordt dan ook wel het antistresshormoon genoemd. Het heeft een aantal positieve kenmerken: je hart pompt harder, waardoor er meer zuurstof in de weefsels komt, het maakt energie vrij, stuwt bloed naar belangrijke plekken als hoofd, bekken, heupen en schouders, het verbetert de spijsvertering en eetlust, verhoogt de weerstand tegen infecties, stimuleert activiteit…en ga zo maar door.

Helaas heeft een te grote hoeveelheid cortisol ook negatieve kenmerken: energie wordt opgeslagen als buikvet, je wordt humeurig of gefrustreerd, zorgt dat je minder goed slaapt, versnelt het verouderingsproces en zorgt dat je meer gaat eten. Allemaal kenmerken die we niet willen!

Kortom: een normaal cortisolniveau is prima, te veel cortisol sloopt je gezondheid en vitaliteit.

Twee andere hormonen die bij stress worden aangemaakt zijn Adrenaline en Noradrenaline. Ze komen vrij bij onmiddellijke stress en bij angst en woede. Ze bevorderen de bekende vecht en vluchtreacties.

Samen met noradrenaline zorgt adrenaline voor een diepere ademhaling, een sneller kloppend hart en zweten tijdens spannende of angstige situaties. Doordat je hart sneller gaat kloppen pompt het meer bloed naar de spieren, waardoor je beter in staat bent om te vluchten of te vechten.

Er zijn mensen die een adrenaline verslaving hebben. Zij zoeken steeds weer situaties op die hun adrenalinespiegel verhogen, zoals bijvoorbeeld gevaarlijke sporten of spannende acties op het werk. Noradrenaline heeft ongeveer dezelfde werking als adrenaline, hoewel noradrenaline meer een rol zou spelen bij fysieke inspanning en adrenaline bij overlevingsfuncties.

Als je te lang blootstaat aan stress, maakt je lichaam voortdurend die stresshormonen aan. Je lichaam heeft dan veel minder energie beschikbaar om zichzelf te herstellen. Op de langere termijn heeft dit negatieve gevolgen als: sneller verouderen, minder zin in seks, minder goede spijsvertering, spierafbraak, gewichtstoename en hart- en vaatziekten… niet echt om naar uit te kijken.

Deze negatieve stress komt bij iedereen voor. Het is een normaal onderdeel van het leven. Het is wel belangrijk om tijdig te sturen richting positieve stress. Soms is dat echter niet mogelijk… bijvoorbeeld als mensen worden geconfronteerd met heftige gebeurtenissen die hun leven tijdelijk op zijn kop zetten. Deze negatieve stress kan blijven voortduren als mensen niet weten hoe ze zich moeten aanpassen aan de veranderende omstandigheden.

En als je dan langdurig wordt blootgesteld aan negatieve stress, met weinig herstelperioden of als de negatieve stress zo heftig is dat het herstel stagneert, kan er overspannenheid ontstaan. Overspannenheid is eigenlijk een toestand met aanhoudende fysieke en/of psychische spanningsklachten, ontstaan door chronische overbelasting en stress, waardoor iemand niet meer tot rust komt en het gevoel heeft het werk niet meer aan te kunnen en daardoor mindergoed functioneert.

Het belangrijkste kenmerk van overspannenheid is het optreden van spanningsklachten, waarbij:

-         deze klachten langer dan 3 maanden aanhouden;

-         de klachten het dagelijkse functioneren belemmeren.

Veelvoorkomende spanningsklachten zijn…

En schrik niet, want het is een aardig lijstje!:

Lichamelijke en geestelijke vermoeidheid, veranderende eetlust, hartkloppingen, angstgevoelens, gespannenheid, prikkelbaarheid, verlies van interesse, vergeetachtig, slaapproblemen, hyperventilatie, oppervlakkige ademhaling, spierpijn, hoofdpijn, nek- en schouderpijn,

… Ben je er nog? Dan gaan we nog even verder:

oorsuizen, darmproblemen, concentratieproblemen, weerstand tegen werk, sociale contacten vermijden, verminderde productiviteit en emotionele labiliteit.

Overspannenheid en de daarmee samenhangende klachten, nemen in de regel af en verdwijnen vaak als iemand voldoende tijd neemt voor herstel. Dat herstel bestaat niet alleen uit voldoende rust nemen, maar ook uit het sturen naar positieve stress.

Gezonde voeding, een evenwichtige dagstructuur, waarbij actieve momenten en rustmomenten in balans zijn en sporten dragen ook bij aan herstel. Typisch onderwerpen waarbij ik je als Vitaliteitscoach mee kan helpen.

Een zakelijke relatie van mij zei vaak: “Als je teveel hooi op je vork neemt, dan gebeurt er van alles niets”… En dat is precies wat er is! Voor mij altijd een goede les geweest. Als je gezond en vitaal bent en je neemt teveel hooi op je vork.. gebeurt er al van alles niets. Je bent reuze druk met van alles, je rent als een kip zonder kop rond, maar resultaten blijven uit. Die grens ligt bij iedereen anders, maar 'at the end' bereik je het punt dat alles half was wordt gedaan.

Ben je nu overspannen en heb je een aantal van die spanningsklachten uit het voorgaande lijsje… dan zal je die grens veel eerder bereiken (of waarschijnlijk heb je deze dan al lang bereikt..).

Het zal wel mens eigen zijn hoor; maar als je aan iemand vraagt hoe het met hem of haar is, dan is het antwoord vaak DRUK, DRUK, DRUK…ik heb het zo druk, kom niet meer toe aan de dingen die echt belangrijk zijn. Eigenlijk best een vreemd antwoord.. Ik heb het zo druk, dat ik niet meer toekom aan de zaken die echt belangrijk zijn. Dit impliceert dat je met de verkeerde zaken bezig bent…toch?

En dat is dan mijn inziens ook zo! Als je antwoord zoals hierboven, dan heb je het punt bereikt dat je met de verkeerde zaken bezig bent! Je bent druk met van alles en nog wat, maar je vergeet jezelf!

Check jij maar even het spanningsklachtenlijsje!

Neem tijd voor jezelf, neem voldoende rust, besteed aandacht aan de belangrijke zaken… Besteed aandacht aan jezelf, je gezondheid, je vitaliteit, je partner en je gezin. Zorg dat je uit de negatieve stress komt!

Want je weet: zodra de klachten je dagelijks functioneren belemmeren, ben je onderweg naar Overspannenheid of misschien zelfs een Burn Out!!

En dat gaat sneller dan je denkt of misschien zou verwachten.

Zodra je overspannenheid een chronische vorm aanneemt, loop je al het risico van een burn out. Een burn out kan ontstaan als iemand langdurig stress- en spanningsklachten negeert en stug blijft doorgaan met zichzelf overbelasten.

Waarbij Overspannenheid formeel wordt gediagnostiseerd na 3 maanden aanhoudende spanningsklachten, die je dagelijks functioneren belemmeren, is er sprake van een burn out indien je jezelf, soms wel jarenlang, overbelast.

Lichaam en geest zijn dan zo uitgeput, dat herstel niet meer spontaan optreedt. Dus ook niet als de oorzaken van de stress worden weggenomen!

Aandacht voor jezelf, een stapje terug, focus op je gezondheid en rustmomenten nemen, hebben dan allemaal geen zin meer… Je bent fysiek en mentaal helemaal op.

Je zou dus ook kunnen stellen dat een burn out een vorm van chronische overspannenheid is, waarbij herstel niet meer spontaan optreedt door rust te nemen.

Wat hierbij nog wel eens een issue is, is dat mensen met een burn out zich vaak niet gehoord voelen door de medische professionals. Dit is vooral ingegeven door het feit dat huisartsen, bedrijfsartsen en psychologen de term burn out relatief weinig gebruiken. Zij spreken vaker van ‘ziekteverzuim door stressgerelateerde klachten’ of van ‘somatic sympton disorder’ conform hun medische richtlijnen en dit in tegenstelling tot burn out zoals we dat in de volksmond gebruiken.

Welke factoren zijn nu van invloed op het ontwikkelen van een burn out?

Vaak is het een samenspel van bepaalde belemmerende factoren en het ontbreken van helpende factoren. Daarnaast zou je een indeling kunnen maken met onderscheid tussen werkkenmerken, persoonskenmerken en factoren van buiten het werk.

Belemmerende werkkenmerken zijn o.a.:

Tijdsdruk, structureel overwerk, geen inspraak, weinig of geen steun van collega’s, te complexe werkzaamheden, emotioneel zwaar werk, weinig ontwikkelingsmogelijkheden, geen autonomie, onvoldoende beloning, te groot takenpakket, veel veranderingen, onveilige werkomgeving, conflicten en onzekerheid over behouden van je werk.

Helpende factoren of helpende werkkenmerken zijn vaak exact tegengesteld aan de belemmerende factoren. Dus als ‘conflicten hebben’ een belemmerende factor is, dan is de helpende factor juist ‘goede contacten en steun van collega’s’.

Op de meeste werkkenmerken hebben werknemers en werkgevers direct invloed. Daarom vormen ze een goed aangrijpingspunt voor vitaliteitscoaching.

Naast de werkkenmerken, kunnen de belemmerende factoren ook uit gedrag, gedachten, gevoelens of andere persoonskenmerken komen:

Je wilt te aardig zijn, perfectionistisch, je hebt faalangst of je bent verlegen, je hebt een laag zelfbeeld of je hebt een overdreven verantwoordelijkheidsgevoel, je bent extra stress gevoelig of emotioneel labiel….

Enkele van deze kenmerken zijn aangeboren, andere juist aangeleerd.

Gedrag, gedachten en gevoelens zijn grotendeels aangeleerd. En dat is fijn, want ze bieden dan houvast om invloed op uit te oefenen.

Behoeften en persoonlijkheidskenmerken liggen meer vast en zijn grotendeels aangeboren. Iemand die van nature introvert is, kan dat persoonlijkheidskenmerk niet zo maar veranderen. Werken in een druk team kan dan extra vermoeiend zijn. Aangeboren kenmerken kan je wel beter leren kennen en je kunt vaardigheden ontwikkelen om ze te compenseren.

Er zijn buiten de werkproblemen en problemen als gevolg van persoonskenmerken ook andersoortige problemen die van invloed kunnen zijn als belemmerende factor voor een burn out:

Bijvoorbeeld financiële problemen, conflicten in de familie, opvoedingsmoeilijkheden, mantelzorger zijn, ingrijpende levensgebeurtenissen, burenruzie, eenzaamheid, relatieproblemen, jeugdtrauma’s.

Inzicht hebben in de oorzaken van een burn out, helpt bij het kiezen van de juiste interventie. Iemand die verlegen is zal bijvoorbeeld gebaat zijn bij het oefenen van assertieve vaardigheden.

Nu we in sneltrein vaart door het wat en hoe van de burn out zijn gegaan, rest de vraag wat nu de gevolgen zijn van een burn out. We zijn al snel geneigd om hier alleen te kijken naar de persoon zelf …en dat is uiteraard ook de belangrijkste.

Punt is echter wel dat de impact van een burn out veel verder gaat:

Op Niveau 1 is de persoon zelf en zijn/haar gezin.

Op Niveau 2 is het werk, waaronder het team, de werkgever en de organisatie.

Niveau 3 is op macroniveau en betreft de maatschappij en de overheid.

Een burn out heeft verreweg de grootste impact op de persoon zelf.

Mensen die burn out zijn, voelen zich doodmoe maar kunnen vaak toch niet slapen. En slaapgebrek is een van de belangrijkste voorspellers voor het ontwikkelen van depressie. Er treedt bij hen vaak een verlies aan zingeving op, verminderde belangstelling voor gebruikelijke interesses en plezier op het werk slaat vaak om in afkeer.

Mensen met een burn out zijn vaak bang dat ze de controle kwijt zijn over zichzelf en hun leven, dat hun klachten nooit meer overgaan of dat ze nooit meer de oude zullen worden. Tegelijkertijd wordt dat gevoel van controleverlies versterkt door onzekerheid over inkomen. Niet alle werkgevers gaan goed om met de klachten van werknemers… en soms ontaarden re-intergratiegesprekken in een juridische of manipulatieve strijd die nog meer stress en gevoelens van controleverlies oplevert.

Ook voor het gezin heeft een burn out ernstige gevolgen. Prikkelbaarheid, oververmoeidheid, verlies van interesses en depressieve gevoelens beïnvloeden de andere gezinsleden, die vaak niet goed begrijpen wat er aan de hand is. De persoon met de burn out was juist vaak iemand in het gezin die onverstoorbaar doorging en spanningen negeerde. De rol van kartrekker is weggevallen en de balans slaat ineens door naar de andere kant; de zorgbieder wordt een zorgvrager.

Ook op het werk, het team, werkgever en organisatie is de impact groot. De burn out betekent dat de persoon zelf zijn/haar rol niet meer kan vervullen, waardoor er meer druk op de andere teamleden komt te liggen. Daardoor neemt de kans op ziekteverzuim verder toe. In het ergste geval wordt de druk zo groot, dat de collega’s zich ziek melden en er een domino-effect ontstaat.

Collega’s hebben meestal minder begrip voor mentale ziekten, overspannenheid en burn out, dan voor fysieke ziekten. Dat gebrek aan begrip kan ook het herstel in de weg zitten. Dat geldt nog meer voor personen die zich bovengemiddeld verantwoordelijk voelen voor hun werkzaamheden. En juist die groep heeft een verhoogde kans om burn out te raken.

Vuilnisman Dirk uit blog #4, zou hier zomaar een kandidaat voor kunnen zijn. Het gepest en getreiter door zijn collega’s levert veel negatieve stress. Dirk houdt van zijn werk, maar gaat toch met steeds meer tegenzin ’s morgens zijn bed uit. Hij dreigt overspannen te raken. En hoe langer dit duurt, hoe groter de kans dat Dirk in een burn out terecht komt.

In Nederland wordt geschat dat het werkstress gerelateerde verzuim ons jaarlijks zo’n 2 milard euro kost. Daarmee zijn stress, overspannenheid en burn out ook serieuze maatschappelijke problemen.

Door de oplopende kosten van stressgerelateerde problemen, komt er meer druk op ons zorgstelsel te staan. En dat juist in een periode dat de zorgkosten toch al enorm oplopen en er veel bezuinigd wordt in de zorg.

Als vitaliteitscoach bied ik daarom laagdrempelige en kosteneffectief passende coaching aan, zodat clienten - naar draagkracht – weer kunnen deelnemen aan het arbeidsproces. Met uiteraard aandacht voor de verschillende belangen en dat herstel nuttig is voor alle partijen, is het belang van de client altijd leidend.

Stresspreventie is dan ook een belangrijk onderdeel van mijn takenpakket als vitaliteitscoach.

Bij stress op het werk, kan ik een bijdrage leveren aan het wegnemen van de stressoorzaken, zoals veranderingen van werkzaamheden van de afdeling en/of functies, het herdefiniëren van de gezamenlijke verantwoordelijkheid en het verbeteren van de werkplek. Ook kan een cultuurverandering zoals meer inspraak, niet doorwerken in lunchtijd, niet structureel overwerken of de wijze van leidinggeven, stress verminderen.

Leidinggevenden spelen hier een belangrijke rol bij het bevorderen van het welzijn van hun werknemers. Zij hebben een rol bij coaching, communicatie, loopbaanmanagement, opleidingsplannen, beoordelingsmethodieken, aandacht voor de werkdruk en het oplossen van spanningen.

Op het niveau van de individuele werknemer is een goede balans tussen werk en privésituatie van essentieel belang. Ook het verhogen van de individuele belastbaarheid en het beter leren omgaan met stress komen hierbij aan de orde. Denk aan het beter omgaan met je tijd, werken aan een positief zelfbeeld en leren omgaan met emoties, spanning en ontlading.

At the end kan iemand pas herstellen van een burn out als de oorzaak ervan is weggenomen. Iemand moet leren anders met zijn werk om te gaan. Soms is het verstandig om een andere baan te zoeken. Hoe dan ook… er moet iets veranderen.

Langzaam en rustig weer opbouwen… alleen zo kan je een burn out verhelpen. 
Het is allemaal erg heftig en het kan lang duren voordat alles weer normaal draait; maar met de juiste behandeling en begeleiding zal ook een burn out uiteindelijk verleden tijd worden.

Er zijn diverse behandelmethoden van een burn out.

De cognitieve gedragstherapie is een combinatie van gedrag en gespreks-therapie. Het basisidee van de cognitieve gedragstherapie is dat niet de gebeurtenissen negatieve gevoelens en een bepaald gedragspatroon veroorzaken, maar dat de gekleurde bril waardoor mensen de dingen zien dat doet.

We moeten af van disfunctionele gedachten… ‘als ik niet hard werk, vindt niemand mij aardig, krijg ik geen promotie en word ik ontslagen’. Wie leert om deze negatieve gedachten anders te interpreteren, krijgt een objectievere kijk op eigen gevoelens en waarnemingen. Hierdoor kunnen negatieve gevoelens verdwijnen en kan het gedrag veranderen.

In de praktijk blijkt een burn out vaak gevolgd te worden door een carriereomslag. Bij veel cliënten was hun burn out een reden om te reflecteren op wat ze écht wilden. En vaak is dat iets (heel) anders dan de baan die ze hadden.

Het is dan ook de kunst om deze ellende met elkaar te voorkomen. 
Een burn out is de ongewenste weg om voor jezelf te ontdekken dat je eigenlijk iets anders wil.

Preventie is key…stresspreventie, luister naar jezelf, je lichaam én je vitaliteitscoach!